Kimyasal maruziyetin önlenmesi için neler yapılmalıdır? Ne zaman kimyasal maruziyet önlemleri alınmalıdır? Hangi işyerleri kimyasal maruziyet önlemi almalıdır?
Kimyasal üretim, dolum, aktarım yapılan işlerde kişisel maruziyet, çalışanların işyerlerinde zararlı kimyasallara doğrudan ya da dolaylı olarak maruz kalmaları söz konusudur. Kimyasallarla maruziyet, soluma, deri teması veya yutma yoluyla olabilir ve çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir. Türkiye’de bu konuda düzenlemeler, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve bu kanuna bağlı yönetmelikler doğrultusunda yapılmaktadır.
Kimyasal Maruziyetin Önlenmesi için alınması gereken önlemler
Risk Değerlendirmesi:
- İşyerinde kullanılan kimyasalların türü, miktarı ve maruziyet yolları belirlenmeli.
- Kimyasal risk değerlendirmesi yapılarak potansiyel tehlikeler ve maruziyet seviyeleri saptanmalı.
İş Güvenliği:
- Havalandırma sistemleri kurulmalı ve etkin bir şekilde çalıştırılmalı.
- Kimyasal maddelerin güvenli bir şekilde depolanması sağlanmalı.
- Tehlikeli maddelerin kullanımını minimize edecek süreç değişiklikleri yapılmalı.
Kişisel Koruyucu Donanım (KKD):
- Solunum koruyucuları, gözlükler, eldivenler ve koruyucu giysiler gibi uygun KKD’ler temin edilmeli ve kullanılmalı.
- KKD’lerin doğru kullanımı ve bakımı konusunda çalışanlar eğitilmeli.
Maruziyetin İzlenmesi ve Kontrolü
Periyodik Sağlık Kontrolleri:
- Çalışanların sağlık durumları düzenli olarak kontrol edilmeli.
- Kimyasal maruziyetin sağlık üzerindeki etkilerini belirlemek için biyolojik izleme yapılmalı.
Çevresel İzleme:
- İşyerinde kimyasal maddelerin seviyeleri düzenli olarak ölçülmeli.
- Ölçüm sonuçları iş sağlığı ve güvenliği standartlarına uygun olmalı.
Eğitim ve Bilgilendirme:
- Çalışanlara kimyasal maddelerin tehlikeleri ve maruziyetin önlenmesi hakkında düzenli eğitimler verilmeli.
- Acil durum prosedürleri ve ilk yardım bilgileri çalışanlara aktarılmalı.
Mevzuat
Türkiye’de kimyasal maruziyetle ilgili yasal düzenlemeler, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında yer alan yönetmeliklerde detaylandırılmıştır. Bunlardan bazıları:
- Kimyasal maddelerle çalışmalarda alınacak sağlık ve güvenlik önlemleri belirlenmiştir.
- Kimyasal risk değerlendirmesi ve kontrol önlemleri hakkında ayrıntılı hükümler içermektedir.
Çalışanların Gürültü ile İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik:
- Kimyasal maruziyetin yanı sıra diğer fiziksel risklere de değinmektedir.
İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik:
- Kimyasal kazalar ve acil durumlar için alınması gereken önlemler ve acil durum planları hakkında bilgiler içermektedir.
Kimyasal işlerde kişisel maruziyeti önlemek için işverenler, çalışanların güvenliğini sağlamak adına gerekli tüm önlemleri almalı ve düzenli olarak denetim yapmalıdır. Bu süreçte işyeri hekimlerinin rolü, çalışanların sağlık durumunu izlemek ve maruziyetin olumsuz etkilerini en aza indirmek için gerekli sağlık kontrollerini gerçekleştirmektir.
Kimyasal Maruziyet Ölçüm Süreci
- Hazırlık ve Planlama:
- Risk Değerlendirmesi: Ölçüm yapılacak kimyasal maddeler ve maruziyetin olabileceği iş süreçleri belirlenir.
- Ölçüm Planı: Hangi kimyasalların, hangi noktalarda ve hangi sıklıkla ölçüleceği belirlenir. Ayrıca, kullanılacak ölçüm cihazları ve yöntemleri de planlanır.
- Ölçüm Yöntemleri:
- Kişisel Örnekleme: Çalışanın üzerinde taşınan kişisel örnekleyiciler kullanılarak yapılan ölçümlerdir. Bu cihazlar, çalışanların maruziyetini gerçek zamanlı olarak kaydeder.
- Bölgesel Örnekleme: İşyerinin belirli bölgelerinde yerleştirilen sabit örnekleyicilerle yapılan ölçümlerdir. Bu yöntem, işyerindeki genel kimyasal konsantrasyonları belirler.
- Anlık (Spot) Ölçümler: Anlık ölçüm cihazları ile kısa süreli maruziyet seviyeleri belirlenir. Bu yöntem, ani kimyasal salınımlarını tespit etmek için kullanılır.
- Ölçüm Cihazları:
- Gaz ve Buhar Dedektörleri: Gazların ve buharların konsantrasyonlarını ölçen taşınabilir veya sabit cihazlar.
- Hava Örnekleme Pompaları ve Filtreler: Havadaki partikülleri toplamak için kullanılır ve laboratuvar analizine gönderilir.
- Biyolojik İzleme Cihazları: Kimyasalların vücuda girip girmediğini ve hangi seviyede olduğunu tespit etmek için biyolojik örnekler (kan, idrar, vb.) alınır.
- Numune Alma ve Analiz:
- Numune Alma: Belirlenen yöntem ve cihazlarla hava numuneleri alınır. Numune alma sırasında ortam koşulları ve çalışma süreçleri de kaydedilir.
- Laboratuvar Analizi: Toplanan numuneler akredite laboratuvarlarda analiz edilir. Kimyasal maddelerin türü ve konsantrasyonu belirlenir.
- Sonuçların Değerlendirilmesi:
- Standartlarla Karşılaştırma: Ölçüm sonuçları, ulusal ve uluslararası maruziyet limit değerleriyle (TWA, STEL, vb.) karşılaştırılır.
- Risk Analizi: Sonuçlara göre maruziyet riskleri değerlendirilir ve gerekiyorsa ek önlemler planlanır.
Yasal Gereklilikler
Türkiye’de kimyasal maruziyet ölçümleri, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında yer alan yönetmeliklere göre yapılmalıdır. Özellikle aşağıdaki yönetmelikler bu konuda önemli hükümler içermektedir:
- Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik:
- Kimyasal maddelerle ilgili risk değerlendirmesi ve ölçüm prosedürleri belirlenmiştir.
- Kimyasal maruziyet limit değerleri ve bu değerlere uyum için alınacak önlemler açıklanmıştır.
- Çalışanların Sağlık ve Güvenliği İçin İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analiz Laboratuvarları Hakkında Yönetmelik:
- İşyerinde yapılacak ölçüm, test ve analizlerin standartları ve bu hizmeti verecek laboratuvarların yetkilendirilmesi ile ilgili kurallar yer almaktadır.
Uygulama Önerileri
- Periyodik Ölçümler: Kimyasal maruziyet ölçümleri düzenli aralıklarla yapılmalı ve sonuçlar sürekli izlenmelidir.
- Eğitim ve Bilgilendirme: Çalışanlar, kimyasal maruziyetin tehlikeleri ve ölçüm sonuçları hakkında bilgilendirilmelidir.
- İyileştirme Faaliyetleri: Ölçüm sonuçlarına göre gerekli mühendislik kontrolleri ve kişisel koruyucu donanım kullanımı gibi önlemler alınmalıdır.
Kimyasal maruziyet ölçümü, çalışanların sağlığını korumak ve işyerindeki kimyasal riskleri yönetmek için hayati öneme sahiptir. Bu süreçte doğru ve güvenilir ölçüm yöntemlerinin kullanılması, sonuçların doğru değerlendirilmesi ve uygun önlemlerin alınması büyük önem taşır.
